Strefa zdrowia / Antyoksydanty a nasze zdrowie

Nasza wiedza i świadomość na temat prawidłowego sposobu żywienia stale się zwiększa. Nadal jednak popełniamy błędy żywieniowe, takie jak jedzenie zbyt małej liczby posiłków, czy spożywanie za małej ilości produktów polecanych np. warzyw, owoców czy produktów pełnoziarnistych. Skutkiem nieodpowiedniej diety jest m.in. występowanie niedoborów witamin czy składników mineralnych, odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie naszego organizmu. Liczne dane pokazują, że osoby spożywające mało warzyw i owoców cierpią na przewlekłe choroby niezakaźne.

Dlatego warto wspomnieć o antyoksydantach, które powinny występować w naszej codziennej diecie, pełnią one wiele ważnych funkcji w organizmie człowieka. Antyoksydanty, inaczej zwane antyutleniaczami bądź przeciwutleniaczami, pochodzą głównie z żywności oraz suplementów diety. Najważniejsze z tych substancji to właśnie witaminy antyoksydacyjne oraz związki polifenolowe. Do najbardziej znanych witamin o działaniu przeciwutleniającym należą witamina E, C oraz karotenoidy.

Zadaniem antyoksydantów jest ochrona organizmu przed tzw. reaktywnymi formami tlenu, głównie wolnymi rodnikami, które mogą wywoływać negatywne zmiany w naszym ciele. Wolne rodniki obecne są zarówno w naszym otoczeniu (powstają m.in. pod wpływem promieniowania UV) jak i organizmie (powstają w wyniku procesów metabolicznych stale zachodzących w komórkach), dlatego nie możemy ich całkowicie wyeliminować, co jest zresztą niewskazane. Jednak poprzez odpowiednią dietę bogatą w związki przeciwutleniające możemy znaczenie zmniejszyć i zapobiec degeneracyjnemu działaniu reaktywnych form tlenu.

Witamina C należy do grupy antyoksydantów, które muszą być przez nas dostarczane wraz z pożywieniem, nie jest bowiem syntetyzowana (produkowana) w organizmie. Jest jednym z silniejszych przeciwutleniaczy. Bierze udział w biosyntezie kolagenu (zapobiega starzeniu się skóry, warunkuje rozwój kości i zębów). Wzmacnia także antyoksydacyjne działanie witaminy E i odwrotnie. Witamina C chroni układ sercowo-naczyniowy, wrażliwy zwłaszcza u osób z cukrzycą i nadciśnieniem oraz wykazuje działanie cytoprotekcyjne. Wpływa także na prawidłowe wchłanianie żelaza, dzięki czemu bierze udział w produkcji hemoglobiny i czerwonych krwinek, a także wspomaga leczenie anemii. Być może zapobiega powstawaniu zaćmy, ma także pozytywne znaczenie w zapobieganiu powstawania chorób nowotworowych i układu nerwowego np. Alzheimera. Zapotrzebowanie na ten składnik zwiększa się u osób cierpiących na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, nadczynność tarczycy, w okresie ciąży i karmienia, w stanach gorączkowych, w stresie, zakażeniach i urazach, a także u alkoholików czy palaczy.
Najważniejszym źródłem tej witaminy są produkty pochodzenia roślinnego: owoce dzikiej róży, owoce cytrusowe, czarna porzeczka, winogrona, maliny, papryka czerwona, liście pietruszki, cebula, ziemniaki czy brukselka.

Witamina E jest najistotniejszym przeciwutleniaczem rozpuszczalnym w tłuszczach. Hamuje reakcję utleniania lipidów, reaguje z wolnymi rodnikami oraz zapobiega procesowi starzenia. Najskuteczniejszym przeciwutleniaczem z grupy witamin E jest α-tokoferol, który wykazuje wiele funkcji o działaniu przeciwmiażdżycowym. Ochronny wpływ witaminy E w powstawaniu miażdżycy nie jest do końca potwierdzony. Wykazano, że u osób z podwyższonym cholesterolem istnieje zależność między podwyższonym ryzykiem wystąpienia zawału a obniżoną zawartością α-tokoferolu w organizmie. W innych badaniach natomiast nie stwierdzono, żeby witamina E miała jakikolwiek hamujący wpływ na występowanie chorób sercowo-naczyniowych. Źródłem witaminy E są głównie oleje roślinne (olej słonecznikowy, z kiełków pszenicy, sojowy, rzepakowy i oliwa z oliwek) oraz orzechy i nasiona (orzechy laskowe, migdały, nasiona słonecznika czy pestki dyni).

Karotenoidy są rozpuszczalnymi w tłuszczach barwnikami pochodzenia roślinnego, wykazującymi silne właściwości przeciwutleniające. Karotenoidy są ogromną grupą związków, z których 50 występuje w żywności. Do najważniejszych karotenoidów zaliczamy karoteny (α-karoten, β-karoten, γ-karoten i likopen) oraz ksantofile (zeaksantyna, luteina, astaksantyna, kryptoksantyna). Główną ich funkcją jest zmniejszenie ryzyka powstawiania nowotworów oraz umieralności z powodu chorób układu krążenia. Karotenoidy znajdują się głównie w wiśniach, śliwkach, brzoskwiniach, morelach, dyni, cykorii, boćwinie czy jarmużu.

Flawonoidy (bioflawonoidy) są grupą związków aktywnych biologicznie, określanych również jako polifenole. Związki polifenolowe można podzielić na: flawonoidy: flawanony, flawonole, flawanole, izoflawony, antocyjany, kwasy hydroksybenzoesowe, kwasy hydroksycynamonowe, stilbeny, taniny. Związki polifenolowe hamują działanie oraz powstawanie wolnych rodników. Wykazano, iż zapobiegają rozwojowi miażdżycy. Dodatkowo flawonoidy prawdopodobnie działają profilaktycznie w powstawaniu wrzodów żołądka i dwunastnicy. Przeciwmiażdżycowe działanie polifenoli można wykazać na przykładzie tzw. paradoksu francuskiego. We Francji zachorowalność na choroby sercowo-naczyniowe w porównaniu z innymi krajami europejskimi jest znacznie niższa, prawdopodobnie z powodu spożywania czerwonego wina, bogatego w związki polifenolowe. Wykazują one również działanie antyalergiczne, moczopędne oraz łagodzące objawy menopauzy. Polifenole są substancjami, których źródłem są głównie produkty pochodzenia roślinnego: warzywa (brokuły, pomidory, cebula i inne), owoce (jabłka, truskawki, winogrona, morele, ananasy, pomarańcze i inne), niektóre zboża, nasiona, soki owocowe, większość przypraw, kawa, herbata i czerwone wino.