Strefa zdrowia / Słodkie życie - część 1

Substancje słodzące sztucznego pochodzenia

Sztuczne substancje słodzące, potocznie zwane słodzikami, powstały z myślą o osobach borykających się z nadwagą i otyłością, a także w odpowiedzi na zwiększający się odsetek zachorowań na cukrzycę oraz w profilaktyce próchnicy zębów. Słodziki mają zastępować cukry proste, przyczyniające się do powstawania tych zjawisk. W związku z tym muszą spełniać pewne kryteria: powinny być bezpieczne dla ludzi, nisko- bądź bezkaloryczne, nie mogą mieć wpływu na stężenie glukozy (cukru) we krwi oraz powodować rozwoju próchnicy.

Substancje słodzące stosowane są jako słodziki stołowe lub w produktach spożywczych, m.in: gumach do żucia, w napojach bezalkoholowych, deserach, produktach nabiałowych, słodyczach i napojach z gorącej czekolady. 

Można je podzielić według stopnia słodkości na:

• intensywne środki słodzące (acesulfam K, aspartam, kwas cyklaminowy i jego sole, sacharyna i jej sole, taumatyna, sól aspartamu i acesulfamu, sukraloza i neohesperydyna DC)
  oraz 
• półsyntetyczne wypełniacze – poliole (mannitol, sorbitol, syrop sorbitolowy, izomalt, syrop maltitolowy, ksylitol, lakitol i erytrytol).

Zastąpienie sacharozy (tzw. cukru stołowego) substancjami słodzącymi w produktach spożywczych nie może powodować ich gorszego smaku czy trwałości. W związku z tym często stosowane są mieszanki sztucznych środków słodzących oraz substancje konserwujące, aby produkt był bezpieczny (nie ulegał psuciu) oraz trafiający w smak konsumenta. 

Każdy produkt – także słodziki stołowe – muszą być znakowane i odpowiednio opisane. Na etykiecie powinna znaleźć się informacja o wszystkich substancjach słodzących wchodzących w skład słodzika i ich ewentualnych skutkach zdrowotnych np. w przypadku słodzików zawierających poliole musi znajdować się ostrzeżenie o możliwym efekcie przeczyszczającym lub w przypadku produktów zawierających aspartam czy sól aspartam-acesulfam ostrzeżenie dla chorych na fenyloketonurię, którzy nie mogą spożywać tych związków. 

Warto wiedzieć, które substancje słodzące są wykorzystywane jako popularne słodziki i czy ich stosowanie wiąże się z pewnym niebezpieczeństwem.

Poliole – sorbitol (E 420), ksylitol (E 967), mannitol (E 421) – mają niski indeks glikemiczny, w bardzo ograniczonym stopniu podnoszą poziom cukru we krwi i nie powodują próchnicy. Wadą może być fakt iż, zawierają kalorie, nie są tak słodkie jak cukier stołowy, ich nadmierne spożycie może powodować biegunki (powyżej 20 g mannitolu i 50 g sorbitolu).

Aspartam (E 951) – to jeden z najbardziej popularnych słodzików, jest stosowany w ponad 90 krajach. Kaloryczność aspartamu to 4 kcal/g, ale z uwagi na bardzo małą ilość stosowaną w produktach spożywczych traktowany jest jako bezkaloryczny. Aspartam jest źródłem fenyloalaniny, dlatego osoby cierpiące na fenyloketonurię nie mogą spożywać substancji z jego dodatkiem. Mimo iż, m.in. przez Komitet Naukowy ds. Żywności Unii Europejskiej (SCF) oraz Amerykańskie Stowarzyszenie Dietetyczne (ADA), aspartam uważany jest za całkowicie bezpieczny środek, stale zgłaszane są uwagi konsumentów, dotyczące występowania negatywnych dolegliwości po jego spożyciu (migreny, mdłości, wahania nastroju, zaburzenia równowagi, bóle brzucha czy problemy ze wzrokiem). Pojawiają się również sugestie dotyczące wpływu aspartamu na występowanie choroby Alzheimera, zwiększenie agresji u dzieci, zwiększenie ryzyka epilepsji czy powstawania nowotworów mózgu – brak jest jednak jednoznacznych dowodów naukowych. Możemy go spotkać w bezalkoholowych napojach owocowych i mlecznych o ograniczonej ilości cukru; deserach mlecznych, owocowych i zbożowych o ograniczonej ilości cukru; w wyrobach cukierniczych o ograniczonej ilości cukru; produktach do smarowania pieczywa na bazie czekolady, kakao o ograniczonej ilości cukru; w gumach do żucia bez dodatku cukru; galaretkach i dżemach o ograniczonej ilości cukru; w owocach konserwowych (w puszcze) o ograniczonej ilości cukru; w sosach; musztardach; w piwie bezalkoholowym i niskoalkoholowym oraz w pieczywie cukierniczym i suplementach diety.

Acesulfam K (E 950) – środek ten nie zawiera kalorii i nie wchodzi w interakcje ze składnikami pożywienia. Dodatkowo nie jest kumulowany w organizmie. Z tych przyczyn jest uważany za całkowicie bezpieczny dla zdrowia. Stosuje się go w ponad 100 krajach na świecie. 

Cyklaminian (E 952) – jest uważany za potencjalny związek o działaniu kancerogennym (rakotwórczym). Przez wiele lat był na zmianę wycofywany i przywracany do stosowania w żywności. Obecnie uważa się, że nie powinny spożywać go dzieci. Tak jak dla innych intensywnych substancji słodzących ustalono ADI (dopuszczalne dzienne spożycie) dla cyklaminaniu. Możemy go spotkać w bezalkoholowych napojach owocowych i mlecznych o ograniczonej ilości cukru; deserach mlecznych, owocowych i zbożowych o ograniczonej ilości cukru; w produktach czekoladowych, kakaowych o ograniczonej ilości cukru do smarowania pieczywa; galaretkach i dżemach o ograniczonej ilości cukru; w owocach konserwowych (w puszcze) o ograniczonej ilości cukru oraz w pieczywie cukierniczym i suplementach diety.

Sacharyna (E 954) – stosowana jest w ponad 80 krajach, w tym krajach Unii Europejskiej. Obok aspartamu jest najczęściej stosowanym słodzikiem. Już w 1890 roku zakwestionowano jej bezpieczeństwo zdrowotne i zakazano stosowania w produktach spożywczych. Jednak pod wpływem nacisków ze strony sektora przemysłowego oraz braku dowodów naukowych co do szkodliwości sacharyny (badania na ludziach nie wykazały działania kancerogennego sacharyny) została ponowne dopuszczona na rynek. Obecnie na etykiecie produktu, w którym substancja ta jest obecna musi znajdować się informacja: „Produkt może być szkodliwy dla zdrowia. Zawiera sacharynę, która powoduje raka u zwierząt laboratoryjnych”. Dodatkowo sacharyna może przekraczać barierę krew-łożysko i przechodzić do krwi płodu, dlatego kobiety w ciąży nie powinny jej spożywać. Możemy go spotkać w bezalkoholowych napojach owocowych i mlecznych o ograniczonej ilości cukru; deserach mlecznych, owocowych i zbożowych o ograniczonej ilości cukru; w wyrobach cukierniczych o ograniczonej ilości cukru; produktach do smarowania pieczywa na bazie czekolady, kakao o ograniczonej ilości cukru; w gumach do żucia bez dodatku cukru; galaretkach i dżemach o ograniczonej ilości cukru; w owocach konserwowych (w puszcze) o ograniczonej ilości cukru; w sosach; musztardach; w piwie bezalkoholowym i niskoalkoholowym oraz w pieczywie cukierniczym i suplementach diety.